Yıllar boyunca insanlar zamanı ölçmek için farklı işlevlerde aletler kullanmıştır. Teknolojini gelişmesiyle birlikte saatlerin çeşitleri ve kullanım alanları da değişmiştir. Bugün olmazsa olmazlarımızdan saat nasıl çalışır?
Zamanı Ölçmek
Milattan önce 2000 yıllarında gök cisimlerinin geçiş zamanları insanlar için bir zaman belirtisiydi. Gök cisimlerinden Ay ve Güneş o yıllarda insanlar için günün geçişini anlatmaktaydı. Işığın düşüş açısına göre zamanı anlayabilmek için farklı geometrik şekiller denemişlerdir. Antik Mısır’da günün 12’ye bölündüğü, daha çok geometrik deseni anımsatan Güneş saati kullanılıyordu.
Bundan daha da geriye gittiğimizde 3500 yıllarında Antik Mısır’da zamanı öğrenmek için gölge saatlerinden faydalandıklarını biliniyor. Ancak güneşi kutsal gördükleri için zamanı ölçerken temelde güneşi odak aldıkları için gece zamanı ölçmekte zorlanıyorlardı. Coğrafi konum Antik Mısır’lıları güneşe yönlendirirken Antik Yunan ve Roma’lıları ise denizle olan bağından dolayı su saatlerine yönlendirmiştir.
Antik Yunan’da Plato’nun icat ettiği su saati temelde kum saati mantığı ile çalışıyor. Bununla birlikte zamana hakim olmaya çalışan Antik Yunanlılar su saati kuleleri gibi farklı yöntemlerde kullanmışlardır. Antik Yunan’lılardan sonra su saati tekniğini Antik Roma’lılar da kullanmıştır. Güneş saatinden farklı olarak su saatleri gece de çalışan saatler olmasına rağmen doğruluğu konusunda şüpheler vardı. Aynı zamanda su saatlerinin zil çaldığına söyleniyor. Yani ilk alarmlı saatin Antik Yunan’da bulunduğu söylenebilir.
Daha sonra su saati Antik Pers’ler tarafından da kullanılmıştır. Ancak Antik Pers’ler su saatini zamanı ölçmekten çok Nevruz gibi özel günleri ölçmek için kullanıyorlardı. Güneş ve su saatlerinin yanında mum saati, kum saati ve astronomik saatler de kullanılmıştır. Bir de günümüzdeki saatlerde de bulunan dişli ve eşapmanlı saatler vardır. Alman donanmasında bir askerin bombaların zamanını ayarlarken saati cebinden çıkarıp bakmasındaki zorluğu anlatması ile birlikte kola takılan bir saat önermesi ile kol saati doğmuş oldu. İsviçreli bir saat ustası olan Girar-Perregaux 1880 yılında ilk erkek kol saatini yapmıştır.
Saatin Çalışma Prensibi
Mekanik saatlerde zemberek yayı adında bir sistem bulunur. Kurmalı saatlerde bu yay elle sıkıştırılır. Daha sonra yay gevşedikçe güç üretir ve bu güç sayesinde saat çalışır. Kurmalı saatler eğer belli bir zamanda kurulmazsa saat durur. Kendi kendini kuran saatlerde ise yarım daire şeklinde bir parça bulunur. Kol sallandıkça yay sıkışır, sıkışan yay gevşedikçe saate enerji verir. Böylelikle kendi kendini kuran saatler uzun yıllar boyunca kullanılabilir.
